پوست اندازی در مسیر آگاهی از زندانی به زندان دیگر
رمان، همسایه ها به روال ریتم نگارش احمد محمود و مقتضیات سبک رئالیستی او در این اثر، با جزئیات قابل توجه ساخته و پرداخته شده است.
مساله رمان، به واسطه چینش اجزاء و عناصر موجود، روایت فقر و آگاهی است. فقری که که از عدم آگاهی حاصل شده و فضای جامعه دهه 20 شمسی را تصویر کرده و التهاب سیاسی متاثر از تلاش برای ملی شدن صنعت نفت را پیش چشم مخاطب میگذارد و به نوعی روی صندلی ضداستعماری ایستاده تا فقر همسایه ها را که نمایندگی توده های مردم را میکنند و اسباب رسوخ جهل نسبت به مسائل و ریشه مشکلات شده را به انگشت اشاره نشان دهد.
مخاطب در این رمان با یک ماجرای شلوغ و پر شخصیت روبه روست که غالب شخصیتها در جایگاه تیپ و چندتایی شان که به مسالة ذهنی و وجودی قهرمان رمان نزدیکاند، در ساحت شخصیت مکمل و فرعی ظاهرا شدهاند و البته نویسنده تلاشی هم برای پرداخت بیشتر به نقش همسایه ها ندارد.
خب، پر واضح است که داستان دو ریتم و دو پارة ماجرایی متفاوت دارد که بیشک جذابیت نیمه نخست به دلیل تجربه زیسته و درک عمیق احمد محمود از زندگی مردم آن فرهنگ، بهمراتب از مسیر زندگی سیاسی مقطع مورد نظرش در رمان، بیشتر است.
هرچه قدر در نیمه اول اثر، مناسبات واقعی و ملموس و باورپذیر است، در نیمه دوم که پای فعالیت سیاسی شخصیت اصلی – خالد – به میان می آید و بعد دستگیری و زندان افتادنش، فاقد نظام ایدئولوژیک حتی از جنس حزب توده ای اش است. لذا ما با وضعیت پس از پختگی یک مبارز و چریک روبهرو هستیم که ظرفیت خالد در رسیدن به این حد از آگاهی و کار تشکیلاتی، باورپذیر نیست.
خوزستان در این اثر همانطور که در تاریخ معاصر ما نقش مهمی داشته و کانون بسیاری از تحولات سیاسی، اقتصادی و ملی و همینطور دروازه ورود تجدد انگلیسی و دیوار مبارزه با استعمار بوده، اهمیت فراوان دارد.
غالبا در جهان، وضعیتها و اساسا همه پدیده ها زوج و مکمل اند. لذا وقتی با فقر روبهرو میشویم، همان نزدیکی باید جایی دنبال توزیع ناعادلانه ثروت باشیم. اگر جایی، کسی پنهانی از اخلاق عدول میکند، باید اطرافش کسانی را پیدا کرد که بیدلیل و به شکلی افراطی و دگم و حتی خرافی با مساله اخلاق مواجهه دارند.
اما مساله اصلی شخصیت ما، صیرورت در فرایند آگاهی است. قهرمان این داستان در حال پوست انداختن است. او اول به جسم و غریزه خود میشناسد و رفته رفته این شناخت از خود، اغنایش نمیکند و پا در مسیر آگاهی ذهنی و جهان بینی مدل جدیدی از زیست اجتماعی میگذارد.
آگاهی چون میوه ممنوعه جامعه همسایه ها ترسیم شده و خالد، قهرمان داستان، آدمی است که به بودن در طعم خوشایند غریزه اکتفاء نمیکند و میل به آگاهی، او را از رهایی و آزادی به زندان زمین مبتلا میکند. گویی نویسنده به شیوه باژگون در این مسیر، داستان آدم و حوا را بازنمایی کرده است ولیکن پایانی ناخوش، ناامیدوار در انتهای مسیر آگاهی پیشبینی کرده که شاید مخاطب را از پایگذاشتن در مسیر هر تلاشی برای آینده بهتر باز دارد.
مشخصات کتاب
عنوان: همسایه ها
نویسنده: احمد محمود
ناشر: انتشارات امیرکبیر
شهر و سال: تهران، 1353
تعداد صفحات: 502
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.